Ngày nay, kiến trúc cổ đã trở thành các di tích lịch sử, biểu tượng cho nét đẹp văn hóa của người Việt. Đây là minh chứng về sự sáng tạo, tài hoa trong nghệ thuật của ông cha. Nhắc đến kiến trúc cổ Việt Nam người ta thường nghĩ đến hình ảnh của những ngôi chùa cổ kính, cung đình sang trọng,… Vậy những công trình kiến trúc cổ nổi tiếng hiện nay là gì?
Mục lục
1. Khám phá điểm khác biệt của kiến trúc cổ Việt Nam
Đa số các công trình kiến trúc cổ Việt Nam được xây dựng từ thời kỳ phong kiến – trước thế kỷ 19.
Từ những công trình quy mô nhỏ đến quy mô lớn đều được xây từ các vật liệu dân gian quen thuộc. Có thể kể đến như: tranh, tre, nứa, lá, gỗ, đá,… và các loại vật liệu kiên cố hơn: gạch, ngói, sành, sứ,…
Có 3 điểm đặc trưng mà ta có thể thấy ở các ngôi nhà, ngôi chùa cổ ở Việt Nam đó là:
- Phần dốc mái thẳng
- Dùng cấu kiện bảy, kẻ để đỡ mái hiên
- Phần cột mập to, phình ở phần giữa gần thân dưới
Ngoài ra thì còn có phần chạm khắc – chạm trổ các đường nét ở mái ngói, cột, xà,…rất được coi trọng. Nó thể hiện tinh thần dân tộc riêng và văn hóa riêng của người Việt. Nếu kiến trúc Trung Hoa ưa vẽ hình và sơn màu sặc sỡ. Thì kiến trúc dân gian Việt Nam thường để màu gỗ mộc hoặc quét lớp sơn bảo vệ màu nâu đơn giản mà tinh tế.
Người Việt xưa lấy “thước tầm” – một loại thước đo cổ làm chuẩn mực để tính toán trong việc xây nhà.
Đây chính là điểm giúp kiến trúc cổ Việt Nam khác biệt so với kiến trúc cổ Trung Quốc. Sau đây là những phần chi tiết hơn về quy thức kiến trúc cổ Việt Nam. Hay hiểu đơn giản là những thành phần cấu tạo nên một công trình kiến trúc theo tư duy người Việt xưa.
1.1. Về bộ khung của ngôi nhà
Phần cột nhà:
Được xem là quan trọng nhất, là phần chính để nâng đỡ cả công trình. Cột được đặt trên chân tảng bằng đá giúp cho công trình cố định. Cột có tiết diện tròn, thẳng hoặc phình ra ở giữa, một số kiến trúc sử dụng cột có tiết diện vuông.
Có nhiều loại cột như:
- Cột cái là cột chính của nhà, đặt trên hai đầu nhịp chính
- Cột quân: ngắn hơn cột cái, nằm ở đầu nhịp phụ hai bên nhịp chính
- Cột hiên: nằm ở hiên nhà, ngắn hơn cột quân
Phần xà:
Là các giằng ngang chịu lực kéo và liên kết các cột lại vơi nhau. Xà có thể nằm trong khung hoặc ngoài khung theo phương vuông góc. Xà có 2 loại:
- Xà lòng (câu đầu hay chếnh): liên kết cột cái của khung
- Xà nách hay thuận: liên kết các cột quân vào cột cái
Đấu củng:
Bao gồm đấu (là bệ đỡ) và củng (như khuỷu tay, làm tay đỡ) được dùng để đỡ các kết cấu khác.
Kẻ:
Là những miếng dầm đơn, đặt theo phương chéo so với mái nhà. Thường có các loại kẻ sau:
- Kẻ ngồi sẽ liên kết từ cột cái sang cột quân, trong khung
- Kẻ hiên nối từ cột quân sang cột hiên, trong khung. Một phần kẻ hiên được kéo dài qua cột hiên để chịu trọng lực chân mái.
1.2. Kết cấu phần mái nhà
- Hoành là các dầm chính đỡ mái theo phương nằm ngang với chiều dài nhà và vuông góc với khung nhà.
- Dui (hay rui) là các dầm phụ trung, đặt dọc theo chiều dốc của mái và giao với hệ thống hoành.
- Mè là các dầm phụ nhỏ, trực giao với dui và song song với hoành. Khoảng cách giữa các mè nhỏ, vừa đủ để lợp ngói. Việc sử dụng 3 kết cấu “hoành – dui – mè” nhằm phân nhỏ nhịp kết cấu đỡ mái thành hệ lưới vừa đủ. Giúp việc lát gạch và lợp ngói được dễ dàng hơn.
- Gạch màn: Loại gạch đất nung giúp đỡ ngói và tạo độ phẳng cho mái, chống nóng trong mùa hè và chống dột khi trời mưa.
- Ngói sen hay còn gọi là ngói mũi hài, được đặt trên lớp gạch màn. Có tác dụng như một lớp bảo vệ toàn diện cho ngôi nhà trong thời tiết khắc nghiệt.
1.3. Các yếu tố trong hệ mái nhà:
- Bẩy (bẩy hậu hoặc bẩy hiên) là dầm nằm trong khung liên kết vào cột quân sau nhà. Đỡ phần mái vẩy phía sau. Đối với nhà ở thì tiền kẻ, hậu bẩy. Đối với đình làng thì không có cột hiên, nên dùng bẩy hiên.
- Câu đầu: là dầm ngang chính đặt trên cùng, khóa các đầu trên của cột cái trong khung.
- Con rường: là các đoạn gối đỡ mái dạng dầm gỗ hộp để đỡ hoành mái, đặt chồng lên nhau. Chiều dài của chúng thu ngắn dần theo hướng của mái.
- Con lợn: Hay rường bụng lợn: là con rường trên cùng, gối lên con rường bên dưới qua hau đoạn trụ trốn và làm nhiệm vụ đỡ xà nóc (thượng lương).
- Rường cụt: nằm ở giữa cột cái và cột quân, nằm chồng trên xà nách và đỡ hoành, thu dần chiều dài khi lên cao theo độ dốc mái.
2. Những công trình kiến trúc cổ Việt Nam nổi bật nhất
2.1. Kiến trúc Cung Đình Huế
Khi nhắc đến kiến trúc cổ Việt Nam chắc chắn không thể không nhắc đến kiến trúc Cung Đình Huế. Đây là một quần thể kiến trúc nổi tiếng và độc đáo, hoàn toàn do người Việt xây dựng. Năm 1802 Nguyễn Ánh đã cho nhân lực xây dựng hoàng cung theo phong cách Á Đông.
Ngày nay, do biến động của lịch sử và hơn 100 năm đấu tranh. Một số bộ phận kiến trúc cung đình Huế bị ảnh hưởng bởi phong cách Á, Âu. Đây là vấn đề mà rất nhiều những nhà nghiên cứu kiến trúc cổ bàn cãi.
2.2. Thành Cổ Loa
Thành Cổ Loa chính là công trình kiến trúc cổ Việt Nam nổi tiếng từ lâu đời. Mang đến những giá trị lịch sử to lớn trong việc đấu tranh bảo vệ bản sắc dân tộc. Thành được xây dựng ở vị trí quan trọng, nối liền mạng lưới đường thủy của sông Hồng với sông Thái Bình.
Cổ Loa được thiết kế với hình xoáy vỏ ốc. Xung quanh thành đều được đào hào hoặc gắn liền với sông hoặc đầm lầy. Bên cạnh đó, thành Cổ Loa còn được bảo vệ bởi hệ thống 3 vòng như:
- Tường thành: Được xây dựng thành 3 vòng rõ rệt như tường thành nội, trung và ngoại. Tường hình thành do đắp xây hoặc các gò đất tự nhiên tạo nên những vòng khép kín với chu vi 1.650m, rộng 10m và cao 5m.
- Hào ngoài: thường được đào xung quanh. Nhằm tạo thành một vòng khép kín và được nối với sông Hoàng để bảo vệ tường thành.
- Cửa thành: thường được xây dựng theo các hướng như Đông, Tây, Nam, Bắc. Tuy nhiên chỉ có tường thành phía Nam là mở cửa.
2.3. Cố đô Hoa Lư
Thành Hoa Lư được xây dựng với diện tích rộng lớn khoảng 300 ha. Bao quanh là các cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, các núi đá, sườn núi,… tuyệt đẹp. Cố đô Hoa Lư sở hữu 2 vòng thành với vùng núi sát đá vôi sát bê. Nơi đây được gọi là thành trong và thành ngoài và tạo thành hình số 80 hướng về phía đông. Kinh thành Hoa Lư chính là công trình kiến trúc lịch sử được đánh giá cao về mức độ hiểm trở và sự kiên cố trong các công trình phòng ngự đương thời.
2.4. Thành Tây Đô – thành lũy bằng đá đầu tiên trong kiến trúc cổ Việt Nam
Thành Tây Đô hay thành Tây Giai đây là kinh đô của Việt Nam vào thời nhà Hồ được xây dựng ở địa thế khá hiểm trở và có lợi thế về kinh tế, chính trị, quân sự. Tây Đô được xem là công trình kiến trúc bằng đá có một không 2 ở Việt Nam và quy mô lớn nhất tại Đông Nam Á. Tường thành được xây bởi 20.000m3 đá kết hợp với 100.000m3 đất được đào đắp công phu.
2.5. Thành Cổ Quảng Trị
Thành cổ Quảng trị là công trình xây dựng kéo dài đến 28 năm (từ năm 1809 đến năm 1837). Bộ phận kiến trúc chính tạo ra diện mạo tổng quát của thành Quảng Trị là cấu trúc phòng thành kiên cố và vững chãi. Giúp cho quân đội phòng tránh được sự tấn công từ kẻ thù.
Thành có 4 cửa nằm chính điện hướng ra 4 mặt khác nhau. Kiến trúc của cổng thành xây bằng gạch. Gồm 2 tầng: tầng dưới là phần nền, cổng thành xây vòm cuốn; tầng trên là vọng lâu với mái cong, lợp ngói âm dương.
Trên đây là một số các công trình kiến trúc cổ Việt Nam nổi tiếng bởi phong cách thiết kế và sự tài hoa của người Việt. Nếu bạn muốn biết thêm chi tiết các công trình khác hay muốn tìm cho mình chung cư hiện đại, tiện nghi như Bid Residence hãy liên hệ với Vietpearl City để được tư vấn nhanh chóng.
